Samenvatting
Na integriteitsincidenten in 2015 en 2016 is een aantal initiatieven begonnen om douanepersoneel meer bewust te maken van hun kwetsbaarheid voor mensen uit de criminele wereld en om werkprocessen anders in te delen. Naast deze initiatieven is versterkte screening van douanepersoneel noodzakelijk. De Tweede Kamer vergadert op 7 december 2020 over het wetsvoorstel Verklaring Omtrent Gedrag (VOG)-politiegegevens. Dit voorstel is een uitbreiding van de reguliere VOG-procedure voor functies in het veiligheidsdomein, dus ook voor douanepersoneel. Politiegegevens kunnen zorgen voor een betere inschatting op integriteitsrisico’s. In het wetsvoorstel gelden politiegegevens als zelfstandig afwijzingsgrond van de VOG-aanvraag, dus zonder dat iemand een strafblad heeft. Daarnaast is versterkte screening nodig in de vorm van continue screening en een kwetsbaarhedengesprek voor indiensttreding bij de douane.
Volledige tekst
‘Als de prooi de jager pakt’
In het in 2016 gestarte onderzoek ‘Als de prooi de jager pakt’ zijn incidenten van de afgelopen twintig jaar geanalyseerd waarbij medewerkers van de Rotterdamse haven al dan niet vrijwillig betrokken waren bij georganiseerde misdaad. De vraag was of THOR-organisaties door het opvoeren van hun controles zelf kwetsbaarder voor corruptie zouden blijken te zijn. THOR staat voor Toezicht, Handhaving, Opsporing en Regelgeving/vergunningverlening. Via onder andere interviews zijn verschillende signalen over integriteitsproblemen bij de THOR-organisaties naar voren gekomen. Het eindrapport van het onderzoek wordt echter niet gepubliceerd. De onderzoekers menen geen onomstotelijke en geldige uitspraken over de incidenten te kunnen doen wegens gebrek aan schriftelijke bronnen. Niet alle THOR-organisaties waren bereid mee te werken. Een aantal trok eerdere verklaringen in. Inmiddels is er een nieuw onderzoek gestart.
Initiatieven na corruptiezaken
Na corruptiezaken in 2015 en 2016 krijgt douanepersoneel meer training op bewustwording van de eigen kwetsbaarheid. Ze krijgen instructies over hoe om te gaan met mensen uit de criminele wereld die hen benaderen. Naast deze ‘zachte initiatieven’ zijn er ‘harde initiatieven’ zoals het anders indelen van werkprocessen. Zo krijgen medewerkers die containers controleren pas vlak van tevoren te horen welke containers dat zijn. Los van deze initiatieven is versterkte screening van douanepersoneel noodzakelijk.
Versterkte screening; VOG politiegegevens
De uitvoering van de VOG ligt bij de dienst Justis. Bij de reguliere VOG beoordeelt Justis informatie uit het Justitieel Documentatie Systeem en de Europese justitiële documentatiesystemen. Bij de meeste aanvragen wordt vier jaar terug gekeken. Langere termijnen gelden onder andere voor terroristische misdrijven. Ter ondersteuning van deze justitiële gegevens wordt informatie uit politiesystemen gebruikt. Het wetsvoorstel VOG-politiegegevens houdt een uitbreiding van deze reguliere VOG-procedure in voor functies in het veiligheidsdomein. Het beoogt relevante politiegegevens als zelfstandig afwijzingsgrond van de VOG-aanvraag te laten gelden, dus als iemand geen strafblad heeft. Politiegegevens kunnen zorgen voor een completer beeld van gedragingen van (nieuwe) medewerkers en een betere inschatting op integriteitsrisico’s. De staatssecretaris van Financiën – Toeslagen en douane – herhaalt bij brief van 15 oktober 2020 relevante politiegegevens ook bij de VOG-beoordeling van douanepersoneel te zien als zelfstandig afwijzingsgrond.
Versterkte screening; continue screening
Continue screening gedurende de loopbaan levert een actueler beeld op van integriteitsrisico’s dan alleen screening bij indiensttreding. In de kinderopvang en taxibranche wordt continue screening reeds toegepast. Om continue screening van douanemedewerkers snel in te laten gaan en wetgeving niet af te wachten, wordt een algemene maatregel van bestuur ingesteld.
Versterkte screening; kwetsbaarhedengesprek
Het kwetsbaarhedengesprek is een screening aan de poort. Voor indiensttreding wordt met de kandidaten gesproken over hun financiële kwetsbaarheden. Momenteel is de minister in afwachting van het advies van de Autoriteit Persoonsgegevens hieromtrent. Het kwetsbaarhedengesprek grijpt namelijk in op de persoonlijke levenssfeer.
Wanneer versterkte screening douanepersoneel?
In Q4 2020 wordt gestart met de voorbereiding van de voordracht van douanepersoneel voor screening conform de VOG-politiegegevens. De Tweede Kamer vergadert op 7 december 2020 over het wetsvoorstel. De invoering van de continue screening en het kwetsbaarhedengesprek staat gepland voor medio 2021.
Bronnen
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/10/15/kamerbrief-vervolg-ao-22-september
https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2020A04096
Addendum
Wetsvoorstel aangenomen door Tweede Kamer
Het wetsvoorstel VOG-politiegegevens is op 17 december 2020 door de Tweede Kamer aangenomen. De bespreking door de Eerste Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid staat gepland op 12 januari 2021.
Artikel 35a Wet Justitiële en strafvorderlijke gegevens
In de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens is artikel 35a ingevoegd om in bepaalde gevallen weigering van afgifte van een VOG op basis van politiegegevens mogelijk te maken. In aanmerking komen functies met een bevoegdheid om geweld te gebruiken, openbare orde- en veiligheidsfuncties met toegang tot gevoelige informatie of functies met integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur. De aanwijzing van de functies gebeurt bij ministeriële regeling.
Bronnen
https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/35355_in_bepaalde_gevallen
https://babsrechtblog.com/2020/10/25/versterkte-screening-douanepersoneel/
Photo by Bernd Dittrich on Unsplash
Babsrecht 