Samenvatting
Staatssteun is in beginsel niet toegestaan. Staatssteun kan de mededinging op de markt verstoren en moet ter goedkeuring aan de Europese Commissie (EC) worden voorgelegd. Bij reeds gedane grondtransacties zonder melding bij de EC kan verstoring van de mededinging hersteld worden door nietigverklaring van de koopovereenkomst. Dit betekent dat de overheid dan nooit eigenaar geworden is van de grond. Als na de aankoop van grond blijkt dat geen marktconforme prijs is gehanteerd, mag de overheid dus niet profiteren van schending van haar notificatieplicht. Zij moet het aangekochte terrein in oorspronkelijke staat weer ter beschikking stellen aan de verkoper.
Volledige tekst
Verboden staatssteun
Staatssteun kan de mededinging op de markt verstoren en is daarom in beginsel niet toegestaan. Om marktverstoring te voorkomen, dient staatssteun op grond van de artikelen 107 en 108 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie ter goedkeuring aan de EC te worden voorgelegd. De EC beoordeelt bij grondtransacties of de overheid een marktconforme prijs hanteert. Het niet melden van de staatssteun kan als verboden staatssteun gekwalificeerd worden.
Koopovereenkomst
In 2009 koopt de gemeente Harlingen ten behoeve van woningbouw het terrein van beton- en vloerenfabriek Spaansen Holding B.V. voor € 6.500.000. De koopovereenkomst komt zonder taxatie tot stand onder voorwaarde dat de gemeente € 6.500.000 gelijk voldoet en € 2.000.000 nadat Spaansen zijn bedrijf verplaatst heeft of uiterlijk vijf jaar na juridische levering.
Gevolgen verboden staatssteun volgens de Rechtbank
Spaansen sommeert de gemeente, nadat hij € 6.500.000 heeft ontvangen, in 2011 tot betaling van de € 2.000.000. De gemeente laat het terrein alsnog taxeren. De taxatiewaarde blijkt € 6.250.000 te zijn. Hierop wil de gemeente via de Rechtbank prijsaanpassing afdwingen. De gemeente stelt dat er met de koopovereenkomst sprake is van een onrechtmatige steunmaatregel. Zij heeft de grondtransactie niet bij de EC aangemeld. De Rechtbank stelt dat er hiermee inderdaad sprake is van een verstoring van de mededinging. De Rechtbank oordeelt op 16 december 2015 dat de verstoring van de mededinging hersteld kan worden door partiële nietigverklaring van de koopovereenkomst. Zij redeneert dat er een splitsing valt te maken tussen € 6.500.000 voor het terrein en € 2.000.000 als tegenprestatie voor de verplaatsing van de fabriek. Het koopprijsbeding, de tegenprestatie, wordt nietig verklaard. Spaansen moet de inmiddels ontvangen € 2.000.000 plus € 250.000, het verschil tussen de overeengekomen koopsom en de getaxeerde waarde van het terrein, terugbetalen aan de gemeente.
Gevolgen verboden staatssteun volgens het Gerechtshof
Spaansen gaat in hoger beroep. Net als de Rechtbank is het Hof van oordeel dat de gemeente onrechtmatige staatssteun heeft verstrekt. Het Hof oordeelt echter op 6 november 2018 dat er sprake is van algehele nietigheid van de koopovereenkomst. De gemeente is nooit eigenaar geworden van het terrein. Partiële nietigheid zou onvoldoende meldingsprikkels geven aan de overheid en de overheid mag niet profiteren van schending van haar notificatieplicht. Het Hof stelt ook dat de omstreden koopprijs in onverbrekelijk verband staat met de rest van de koopovereenkomst. Verder is van belang dat Spaansen nimmer de bedoeling heeft gehad het terrein voor € 6.250.000 te verkopen. De algehele nietigheid leidt ertoe dat Spaansen de gehele koopsom moet terugbetalen. De gemeente dient het terrein in oorspronkelijke staat ter beschikking te stellen aan Spaansen.
Gevolgen verboden staatssteun volgens de Hoge Raad
Op 9 oktober 2020 bekrachtigt de Hoge Raad het vonnis van het Hof dat onrechtmatige staatssteun bij aankoop van grond leidt tot algehele nietigheid van de koopovereenkomst. De grond moet teruggeleverd worden.
Bronnen
https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBNNE:2015:3300
https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:GHARL:2018:9636
https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:PHR:2020:466
Babsrecht 